Kazimierz III Wielki

W kalendarzu katedry włocławskiej do którego od XIV wieku wpisywano godne upamiętnienia zdarzenia, pod datą 30 kwietnia 1310 roku znajduje się zapis o narodzinach Kazimierza, syna Władysława i Jadwigi.
Zgodnie z wolą ojca i za zgodą zjazdu dostojników, książę Kazimierz został wyznaczony na przyszłego władcę Polski. Po śmierci Władysława I Łokietka koronacja księcia Kazimierza odbyła się 25 kwietnia 1333 roku w katedrze krakowskiej.
Nowy władca wstąpił na tron w bardzo trudnej sytuacji. Kraj był rozbity oraz zniszczony wojnami i najazdami Krzyżaków, Tatarów, Litwinów, Czechów i Brandenburczyków. Pomorze Gdańskie, Kujawy i Ziemia Dobrzyńska pozostawały w rękach krzyżackich, zaś Śląsk i Mazowsze było lennem króla czeskiego Jana Luksemburga, który rościł także pretensje do korony polskiej. Trudno wyobrazić sobie gorsze początki.
A jednak to właśnie Kazimierz potrafił wzmocnić i utrwalić mocno nadwątlone fundamenty niedawno odnowionego Królestwa Polskiego, rozwiązać w miarę sił i możliwości państwa jego wszystkie ważne i palące problemy, wskazać i podjąć nowe kierunki polityki zagranicznej, spowodować gwałtowny rozwój polskiej gospodarki, między innymi w dziedzinie osadnictwa, polityki pieniężnej, budownictwa, prawodawstwa; pod jego też rządami nastąpił rozkwit nauki i kultury. Uzyskać tyle, przeprowadzić reformy w tak wielu istotnych dziedzinach życia mógł tylko władca naprawdę wyjątkowy. Inteligentny, stanowczy, dostrzegający całość problematyki kraju, potrafił rozróżnić sprawy wagi pierwszorzędnej od drugoplanowych. Był cierpliwy i umiał czekać, gdy było to niezbędne, a jednocześnie zdecydowany i w potrzebie działający błyskawicznie. Planował nie tylko najbliższe posunięcia, ale przewidywał długofalowy rozwój sytuacji oraz reakcję swych przeciwników. I choć nie wszyscy współcześni Kazimierzowi rozumieli jego decyzje i poczynania, to z perspektywy późniejszych pokoleń osiągnięcia ostatniego na tronie Piasta jawiły się jako dzieło ogromne. Przydomek „Wielki”, jaki mu już w XVI wieku nadano, nie był wyrazem ani idealizacji postaci Kazimierza, ani wyolbrzymianiem jego zasług: dobrze sobie nań zasłużył.
Zręczna i elastyczna dyplomacja, umiejętność niezbędnych ustępstw, a jednocześnie niedopuszczenie do osamotnienia politycznego zapobiegły wojnie na dwóch frontach z silniejszymi przeciwnikami. Na zjeździe w Wyszehradzie w 1335 roku, na którym król polski spotkał się z królami Czech i Węgier, udało się Kazimierzowi odkupić od Jana, króla czeskiego, prawa do korony polskiej za sumę 20 tys. kop groszy praskich.
W czasie panowania Kazimierza Wielkiego terytorium Polski prawie się potroiło (ze 106 do 270 tys. km2). W 1340 roku po śmierci księcia Bolesława Jerzego przyłączył do Polski Ruś Halicką. Kazimierz nie rezygnował też z rozciągnięcia panowania na Śląsk, ziemię lubuską oraz Pomorze.
Według Spominek sochaczewskich 20 maja 1350 roku Kazimierz Wielki stoczył zwycięską bitwę z wojskami litewskimi na Mazowszu niedaleko Sochaczewa pod Żukowem. Siły polskie w pełni wykorzystały swoją przewagę liczebną i rozgromiły oddziały księcia Kiejstuta. Część najeźdźców zginęła w walce, reszta natomiast została zepchnięta na brzeg Bzury i utonęła w jej nurtach w czasie próby ucieczki.
Ogromne postępy poczyniła gospodarka. Za jego czasów lokowano ponad 500 nowych wsi i około 70 miast, 27 miast otoczono murami, zbudowano też kosztem królewskim ponad 50 zamków. Stąd o królu Kazimierzu istnieje powiedzenie, że zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.
Dbał też o rozwój nauki i o uniezależnienie kraju od zagranicznych ośrodków naukowych. Służyła temu założona w 1364 roku przez Kazimierza Wielkiego Akademia Krakowska pierwsza w Polsce szkoła wyższa. W tym samym roku odbył się w Krakowie zjazd monarchów z udziałem cesarza Niemiec Karola IV, królów: Węgier, Cypru, Danii oraz wielu książąt, który rozsławił imię Kazimierza i Polski. To właśnie z tym wydarzeniem wiąże legenda sławną ucztę, wydaną przez mieszczanina krakowskiego Mikołaja Wierzynka.
Król Kazimierz III zmarł 5 listopada 1370 roku w Krakowie na skutek rany odniesionej podczas polowania.
Był tym polskim monarchą, którego panowanie przyczyniło się do wewnętrznej konsolidacji państwa, jego siły i bogactwa, a także zamożności społeczeństwa, w tym również chłopów. Stąd dworzanie nazwali Kazimierza królem chłopów. Jego rządy stworzyły solidną podstawę dla świetności państwa Polskiego w czasach jagiellońskich.

Ważniejsza literatura:

Dąbrowski J., Kazimierz Wielki, twórca korony Królestwa Polskiego, Wrocław 1964; Jasiński K., Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań-Wrocław 2001; Kurtyka J., Odrodzone królestwo. Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowszych badań, Kraków 2001; Szczur S., Historia Polski. Średniowiecze, Warszawa 2004; Szczur S., Papież Urban V i powstanie uniwersytetu w Krakowie w 1364 r., Kraków 1999; Wyrozumski J., Kazimierz Wielki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986; Wyrozumski J., Królowa Jadwiga między epoką piastowską a jagiellońską, Kraków 1997. Fot. Kazimierz Wielki według Jana Matejki, Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1984, s. 470.

oprac. mgr Zbigniew Tempczyk